سید محمد قولی موسوی هندی
بنیان‌گذار
۱۷۶۱–۱۸۴۴
سید محمد قولی موسوی هندی عالم فرهیخته‌ای بود که با دوراندیشی و تلاش خود کتابخانه ناصریه را بنیان گذاشت. او در ۸ ژوئن ۱۷۶۱ در کانتور متولد شد و به واسطه بیست و پنج نسل به امام موسی کاظم (ع) می‌رسید.
زندگی و تحصیلات
- فرزند سید محمد حسین، فقیه و کاتب متون دینی
- تحصیل‌کرده نزد سید دلدار علی نقوی در لکهنو
- تسلط بر حدیث، فقه و کلام
خدمات علمی
- تدریس و صدور فتوا در شهر مرته نزدیک لکهنو
- تألیف آثار مهم کلامی
- بنیان‌گذاری یکی از بزرگ‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام
میراث ماندگار
او در ۳۰ ژانویه ۱۸۴۴ در لکهنو درگذشت و در حسینیه شخصی خود به خاک سپرده شد. آرمان حفظ دانش اسلامی که او بنا نهاد، امروز نیز در کتابخانه ناصریه زنده است.
سید حمید حسین موسوی
میر حمید حسین · السید مهدی ابو ظفر
۱۲۴۶–۱۳۰۶ ق / ۱۸۳۰–۱۸۸۸ م
سید حمید حسین موسوی کنْتوری لکهنوی در ۵ محرم ۱۲۴۶ (۲۶ ژوئن ۱۸۳۰) در میرَت به دنیا آمد. او از نوادگان امام موسی کاظم (ع) بود و با تلاش بسیار کتابخانه ناصریه را به نهادی جهانی بدل کرد.
تحصیلات و استادان
او از شش سالگی آموزش رسمی را آغاز کرد و نزد استادانی برجسته درس خواند:
- سید محمد بن دلدار علی
- سید حسین بن دلدار علی
- سید محمد عباس تستری
آثار علمی
- عبقات الأنوار: دفاعی مستدل از باورهای شیعی و اثبات امامت امیرالمؤمنین (ع)
- استقصاء الأفحام: پاسخی جامع به نوشته‌های ضد شیعی
- تألیفات متعدد کلامی و فقهی دیگر
توسعه کتابخانه
- گسترش مجموعه به بیش از ۳۰ هزار نسخه خطی
- سفرهای گسترده برای خرید کتاب‌های کمیاب
- اعزام کاتبان به مناطق دورافتاده برای استنساخ منابع
- انتظار بیست‌ساله برای دستیابی به برخی آثار نادر
فداکاری کم‌نظیر
فداکاری او در پژوهش به حدی بود که دست راستش بر اثر نوشتن فلج شد. با وجود این، در حالت درازکش نوشتن را ادامه داد و در اثر تماس مداوم قلم، سینه‌اش پینه بست.
میراث
او در ۱۸ صفر ۱۳۰۶ (۲۴ اکتبر ۱۸۸۸) در لکهنو درگذشت و در امام‌باره غفران مآب به خاک سپرده شد. فرزندش سید ناصر حسین راه او را ادامه داد و کتابخانه به افتخار او «ناصریه» نام گرفت.
میراث خانوادگی
اعضای دیگر خانواده نیز نقش‌های مهمی ایفا کردند:
- سید اعجاز حسین: برادر میر حمید حسین و یاور او در اداره کتابخانه
- سید سراج حسین: دیگر فرزند عالم بنیان‌گذار
این خانواده با تلاش‌های خود در حفظ و گسترش دانش اسلامی میراثی ماندگار برای پژوهشگران جهان بر جای گذاشت.